تحقیق پژوهشى موردى در مدیریت پیامبر اكرم(ص) در غزوه احزاب

دسته بندي : علوم انسانی » معارف اسلامی
مدیریت در بحران
پژوهشى موردى در مدیریت پیامبر اكرم(ص) در غزوه احزاب

زندگى رسول گرامى اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) سرشار از نكاتى است كه اگر با نگاهى نو به آن توجه شود، بسیارى از خط مشى‏ها و سیاست‏هاى اصولى در حوزه‏هاى مختلف علمى، معرفتى، اجتماعى، سیاسى، دفاعى و... شناسایى خواهد شد. بررسى دقیق و همه جانبه ابعاد مختلف زندگى این بزرگان، مخصوصا با شیوه‏هاى جدید و بابهره‏گیرى از آخرین دستاوردهاى علمى، از ضرورت‏هاى جوامع اسلامى است.
یكى از حساس‏ترین و سرنوشت‏سازترین حوادث صدر اسلام، غزوه احزاب است. مورخان، این غزوه را بیشتر از آن جهت‏با اهمیت مى‏دانند كه آخرین صحنه تهاجم دشمن به نیروهاى اسلام و نقطه اوج اقدامات دفاعى مسلمین بود. اما آن‏چه كمتر در منابع تاریخى مورد توجه قرار گرفته، مدیریت این حادثه سرنوشت‏ساز و مهم است.
مدیریت پیامبر اكرم(ص) در جریان این غزوه ابعاد مختلفى دارد. در مقاله حاضر كوشش شده‏است، در حد امكان یكى از اقدامات مدیریتى پیامبراكرم(ص) در جریان یكى از تدابیر آن حضرت یعنى «حفرخندق‏» مورد بحث و بررسى قرار گیرد. البته مقاله حاضر به مدیریتى كه رسول الله(ص) در جریان حفر خندق اعمال فرمودند محدود نمى‏شود، بلكه موضوع اداره و بهره‏گیرى كامل از این اقدام دفاعى هم مورد بحث قرار مى‏گیرد.
طرح مسئله
مسلمین پس از اطلاع از آغاز تهاجم قریش، حداكثر هشت روز فرصت داشتند تا نسبت‏به انجام هرگونه اقدام تدافعى تصمیم‏گیرى كنند.
تصمیم پیامبر(ص) به حفر خندق یكى از بهترین نمونه‏هاى تصمیم‏گیرى شجاعانه است. خندقى به طول حداقل پنج كیلومتر با عرض تقریبى هفت تا ده متر و عمق حداقل سه‏متر، مستلزم حجم عظیمى از خاكبردارى است، در حالى كه تمام نیرویى كه در اختیار پیامبر(ص)بود به سه هزار نفر نمى‏رسید. حال این سؤال مطرح است كه چه مدیریتى اعمال شد كه توانست‏با وجود همه محدودیت‏ها این اقدام كم نظیر را انجام دهد و به نتیجه مطلوب برساند؟
تصویر اجمالى حادثه
غزوه احزاب بنابر قول مشهور در شوال سال پنجم هجرى (1) و در ناحیه شمال و غرب مدینة النبى واقع شد. قرآن مجید در چهار سوره و در قریب 22 آیه به مسائل مختلف این جنگ اشاره كرده‏است. (2)
سپاه مشركین از سه لشكر به ترتیب زیر تشكیل شده‏بود:
1- لشكر قریش و هم‏پیمانانش به رهبرى ابوسفیان بن حرب، كه فرماندهانى چون خالدبن‏ولید، عكرمة بن ابوجهل، عمروعاص، صفوان‏بن امیه و عمروبن عبدود در آن شركت داشتند. مجموعه نیروهاى تحت فرماندهى ابوسفیان - با احتساب بنى‏سل